Amagezi ag’omuwendo ogwa bat mu ebyafaayo

Ebikozesebwa ebitera bat okubaayo mu kibuga, okwogera ku bat boxes, bifuna essuubi okuva mu nkomerero ey’ensi wansi ey’okutuuka mu bikadde. Mu biseera ebyomukaaga, abantu baali bakaaba ku bikadde ne mu maka nga tebaanaawo nkumbi ezirina amaanyi ogw’okuboona enteekateeka ezibakungaanya. Mu nsi z’amaanyi, abantu baabadde balina ebikwata ku bat okufiira mu nnimiro oba mu nfulumiro. Okusooka okwawukana n’okuteekebwamu bat boxes kwayimirira mu ssaawa y’ebikadde mu North America ne Europe, nga abantu baali bezaako okusobola okussa ku ludda oba okusitula empale z’obutonde.

Embeera ya bat mu nsi yonna eyanguyirizibwa kubanga omusolo gw’ebyalo gugenda mu mizinga, n’emiggo gyeby’ensiko gyeyongera okuziyiza okusala embalaazi. Okusinziira ku buvunaanyizibwa obw’obusanyizo bw’ensiko, abantu abakola mu by’obutonde baatandika okutumbula obutereevu mu kibuga era bat boxes yazaalibwa nga ekikolwa eky’omubeezi.

Enkola n’obuvunaanyizibwa mu kutondawo bat boxes

Ekikolebwa ekikulu mu bat box kiva ku kyetaagisa eky’okuterekamu obusuubuzi obutuufu obusobola okukyusa ekifo. Obulamu bw’abat buva mu kuzzaawo ekifo ekitali kibuyinza okukwata embufu wansi, ekikadde ku bwangu mu kuzuula eby’okulya nga jinza kugatta n’ekirooto eky’obudde. Enjawulo ez’enjawulo z’okukola bat boxes ziri iki: ziba za pulasitiki, za mmere, oba za biti. Ebikozesebwa bya biti birina obuvumu obulamu era bitera obulungi mu kutereka obuzito bw’engeri ez’enyigiriza mu kibuga.

Abalo ki baavu mu kibuga balina okuteekawo ebikozesebwa eby’obulamu eby’omugaso mu bat box, nga bajja kusigala nga bamalirivu okwekangaala mu nsi. Obuvunaanyizibwa buno buva ku kulongoosa okusaba obukuumi okuva mu bat researchers, abakozi b’obutonde, n’aba cittadini. Ekyo kikolebwa nga omulimu gwa bat boxes gulambula ku bipimo eby’enkizo okuva mu nkola z’obufuzi n’okuteekawo amateeka mu bitundu ebisingayo okusobola okwewala obuzibu obw’okukozesa bat mu nnyumba ez’abantu.

Obuto bw’amateeka, obulamu n’obutonde mu bibuga

Okusoma amateeka ga bat mu bibuga kwalina obulungi oba obubi. Mu bitundu eby’enjawulo, ebibiina eby’eby’obutonde byateekawo amateeka agalabirira okwongera obuwanguzi bwa bat mu kibuga ng’okuteeka ebifaananyi ku nsonyi z’emirimu, okuwandiika bat-friendly lighting, n’okukola ensonga z’okulwanyisa ebyokulya bitegeeza obulamu bw’abantu n’ebisolo.

Mu nsi ennungi, abantu baabadde balina obanga okutta bat ku ntebe ez’omunda, naye obusobozi buno bumaze okukyuka. Abatekererezi bagamba nti bat si bazzukulu b’ebyobulamu eby’obulabe, naye nti bali abaweereza ab’amazima mu kuberawo kwa ecosystems kubanga bat zirina okuggyawo enkoko z’ennono n’ebirime by’okulya. Okukuuma n’okuwonawo ebifo by’embuga eby’okukaluza byasooka okuba mu ngeri ey’obulungi mu nsi, era bat boxes zikyusiza omukutu guno.

Enkola y’obuwanguzi: ebbaka ly’obulamu mu nsi y’eby’obusuubuzi

Eby’obusuubuzi bya bat boxes byeyongedde mu myaka nga 10 okuyita. Abasuubuzi abatuufu bagenda basobola okuguliriza ekitongole ky’amateeka g’ekika, nga bat boxes zivaamu obulungi obw’enjawulo okuva ku $15 okutuuka ku $200 gasinga okubaako eby’obuwanguzi era eby’obukola. Ebbaka ly’essuubuzi lya kusobla okuweebwa eby’okukola eby’omulembe ogwa eco-friendly n’obukodyo obw’enjawulo obusobola okutereka ku kintu kino mu kibuga.

Okutereka bat boxes mu bibuga kuyambako okufuna eby’obulamu ebirina obulungi mu nsi y’eby’obusuubuzi. Abatuuze abasobola okuwangula ku magoba ag’enjawulo agakyusa ku kutekateeka kw’ebifo eby’obulamu, era kino kyetaaga okutegeera obulungi ku nsonga y’amateeka, obulamu bw’abantu, n’obukuumi bw’ensiko. Ebifumba bya bat boxes byawandiikibwa mu bifo eby’enjawulo eby’okukola eby’obulamu, era omukago guno guli mu kuzimba ebitundu eby’obulamu mu kibuga.

Okukolagana n’okufuuka obutonde obulungi: ebikozesebwa n’obukulembeze

Okukola ku bat boxes mu kibuga kukola okwekalakaasa wakati w’abatuuze, abakozi b’obutonde, n’abaaji. Omugaso ogw’okukoleragana guli mu kuyamba abantu okutegeera engeri bat eziri y’okusaba butabe bw’obulamu, n’okumuwaamu amaanyi mu kusitula ebifo ebiyamba bat okwewala okufa. Ebikozesebwa eby’omulembe gyonna birina okufuuka eby’enjawulo: aba volunteers batangawo ebifo, bayamba mu kutuusa bat boxes, era balaba ku mabega gonna g’omulimu ogw’okukuuma ne ku nteekateeka.

Okuteekawo pulaani ez’enjawulo ezireeta eby’obuvunaanyizibwa ku nsi yonna kiva ku kumanya engeri y’okukola ku bisobyo ne kujjumbira ku busobozi bw’abat. Abatuuze n’abasanyizo basobola okukolagana n’eby’obulamu okwewala obutonde obusemberera obusobola okukyusa ekika ky’ebisolo mu kibuga.

Amazzi ago ag’eko ogw’ensonga z’ebyobulamu n’obulamu bw’abantu

Okusinziira ku bintu ebyayogerwako mu nneebi y’embeera, bat boxes zifunamu omukisa ogw’okweyongera ku kusasula enkola y’okukozesa ebisanyizo mu kibuga. Obulamu bw’abantu bubikkulidde mu kulina eby’obulamu eby’enjawulo nga tebalina kusangibwa ku bat mu ngeri ey’obulabe. Abasuubuzi, abakozi b’obutonde, ne vetiinarinary bagamba nti ekizibu ekikulu kwekulabirako nti abantu tebamanyi bulungi bat era bayinza okuba n’eby’obulabe ssinga tebakozeeko mu ngeri ey’okukuuma.

Mu ngeri y’ensonga, okufuna amaanyi mu kukola eby’obulamu era okuwa abantu amaanyi g’okumanya ku nsonga z’eby’obulamu ku kibuga kulina obulungi bungi. Bat boxes zikyusa omukutu guno kubanga zitera abantu okubeera n’obuvumu mu kutunda enkola ey’okukuuma obutonde mu kibuga.

Obukuumi n’obukuuma bw’eby’obulamu mu kibuga: engeri gy’oyinza okukola

Okuyamba bat era okukuuma bat boxes mu kibuga kulina enkola eziyamba okwewala okubaddewo kususuka kw’ebiseera eby’obudde n’okwewala obulabe bw’abantu. Eno enkola erina okwogerwako ng’Okuteeka bat boxes mu balaza abalungi, okwawula engeri ezisobola okufuna obuwanguzi mu bifo eby’obulamu, n’okulabirira obulamu bw’abantu mu kutalina mawanga ku bat. Abatuuze bayinza okukola ku ngeri eno:

• Londa ebifo ebyaterekebabwe ku nsonyi n’obulamu bw’ebiseera

• Kola ku nsonga z’okukiikirira mu kukola bat boxes ezikwata ku bitone n’obulamu

• Goberera amateeka ag’okukuuma obusanyizo n’okutereka ebifo

• Kola ku nkozesa ya citizen science okuyimiriza ebikolebwa

Okutuusa obulungi, eby’okukola bino bisobola okukendeeza ku nkola z’obulamu mu kibuga era byongera obulungi ku mussango gw’ebikula.

Eby’obulamu eby’okusooka mu biseera eby’emera n’eby’eby’obulamu eby’omu maaso

Mu biseera eby’omubiri, obukulembeze mu by’obulamu mu kibuga bwasobola okutumbula enkola ez’okukuuma bat, mu butuufu obusobola okutumbula okwongera mu biodiversity. Abakulembeze b’obulamu, abasuubuzi, n’abatuuze balina okuteeka mu nkola obukuumi obwa wansi obuwa obulamu mu bibuga. Okutaanoza bat boxes mu ngeri ey’obulungi kulimu okutumbula obukuumi bw’ensiko, okwongera eby’obulamu, n’okutuusa obulamu obulungi ku batuuze.

Okukulaakulana kuno kutuukiridde mu kuzaalibwa kw’ebikozesebwa eby’enjawulo, okutereezaamu emitendera gy’okulabirira obulamu, n’okusoma engeri bat ezirina mu kusobola okukuuma enkulaakulana mu bibuga eby’enjawulo. Ekyo kituleeta essuubi nti mu myaka egy’omu maaso, bat boxes zibaako omukisa ogw’okukola engeri y’obulamu ey’omulembe oguwandiikiddwa mu kibuga.

Ekirala: tukimanyi nti okukola ku bat boxes kibaamu ebyetaagisa eby’enjawulo era kikulu okuteeka obukuumi obuyitirivu mu nsi yonna. Mu kuteekaamu, kiba kyetaagisa okutuusa abantu n’okuwandiika amateeka agakulakulanya obutonde mu kibuga, nga bwetusalawo engeri okugezaawo n’okusitula obulamu bw’abantu n’ebisolo. Okugeza mu nsi zonna, bat boxes zisobola okusitula eby’obulamu mu kibuga era zibeera omukyamu ogw’okukemisiriza mu nsi etuufu wansi.