Ensonga n’okwogerako ku ssaawa y’ebifa ku foonu

Ekikula eky’obukodyo mu kukola filimu nga kwe foonu kiri mu mazzi g’omulembe ogw’obuwangwa. Ebiseera byonna abayigirizi b’eby’omulembe baali batandika okukozesa ebikozesebwa eby’olwekika, naye okwetta mu foonu kwaavaayo emikisa egy’omugaso okulaba nga filimu ezitali zisukkiridde ziri mu bitundu eby’enjawulo. Mu Buganda, empisa z’ebyafaayo n’okuwandiika okuvamu eby’obusobozi eby’omulembe byali bisinga, naye singa olaba oluvannyuma lw’obudde, abaddeko okwewandiisa okunnyonnyola nga bangi balabirako ebyawandiikibwa by’ebigambo eby’enjawulo. Amagezi ga tekinologiya agaweereza okugula foonu eziri mu lwatu gajja kubaawo, era bino byabadde bisobola okukola ekimu ku ngeri z’okuwanguza obulamu bw’abakozi abato mu by’ebyuma by’obwa filimu.

Amakula mu nsi y’obuwandiisi n’ekikolwa kya tekinologiya

Okumaliriza ebika by’amafoni okubangula obusobozi obw’enjawulo n’ebikozesebwa ekiteekeddwa okusobola okwongera obulungi mu kusalirawo ebizibu by’eby’okusikka mu kusima filimu. Mu myaka egiyise, abakozi ba teknoolojia beetaaga okutumbula app ne plugini ezigayirira okukung’anya amawulire, okuwa obukodyo obulongoofu ku kusemberera ebifaananyi n’okusalawo obuwayiro bw’amatimbagano. Obusobozi bw’okufulumya obufilimu nga bwe bukiikiriza ku foonu buyamba mu kusalawo empisa ezitono ezikwatibwa ku kifaananyi, okusaba obufayo obw’ensoko n’okuzuula empapula ezikwata ku masimu. Abasajja n’abakazi abakola mu yerde y’obulimi n’okutendereza obukodyo bwebalina okuteeka ebikozesebwa eby’enjawulo mu ngeri y’okuyitamu, okwegatta n’ekikadde kyo kubaako okwawukanako mu studio.

Abafilimu, empisa z’okukola n’obukugu obuliwo

Abakozi abajjanjaba mu Buganda ababadde bawandiika n’okutendereza basobola okulaba enkola ya filimu nga yiika mu bifo eby’enjawulo. Abafilimu b’eggwanga balina engeri ez’enjawulo ez’okutekateeka okusaba episoodi n’okulongoosa okusindika ku social media, era kino kisobola okuleeta abawandiisi abamalirivu abalala. Okusaba okw’eby’amagezi kuno kutuusa ku mivulegule gy’okusikiriza obulungi, nga bangi basobola okufuna ebisanyizo mu kusindika amasinziro mu festivals oba mu bitundu by’enjawulo eby’ebyafaayo. Abamu ku bafilimu bano beekamu okusabira obuyambi okuva mu bifo by’obulimi, amatembe ga funding, n’ebitundu eby’ekika ky’amawulire ebyobaakyo by’eza kubaayo.

Okukola ku mbeera y’ensimbi n’okusindika ku buli omu

Ekikula ky’okukola filimu ku foonu kyetaddewo ensimbi n’ensonga ez’enjawulo. Abafilimu nga bakola ku foonu bawangula okukola ebikulivu ku spendi ezisinga obuweereza. Kino kiva mu kukwezaho obusobozi obw’okusaba ebirowoozo ku social media, okukozesa piattaform ezisaba entandikwa enjja y’okutunda, n’okukola obukodyo obw’okusindika. Ebintu eby’enjawulo birimu okukola amavideo amatono agawandiikibwa mu Luganda, okusaba obuwanguzi okuva mu bakugu, n’okufuna ebikozesebwa mu kkampuni eziri ku internet. Obutasumulula kw’okusasula kukulembera abakozi abato okusobola okufuna omusolo nga bakola ebibala ebitono, era kino kyongera okusomesa abalala ku ngeri y’okukola obulungi nga balina obudde bungi obuto.

Enkulaakulana y’obulamu bw’eby’obugagga n’eby’obugagga eby’obusobozi

Obukulembeze bw’obukozi buno bwategeerekebwa mu ngeri ez’enjawulo mu nkola y’obuwangwa. Abakulembeze abalala bwebagenda mu maaso mu kitundu baliwo okubanga abakola ku foonu basobola okukola ebyawandiikibwa eby’olagirira mu nsi yonna. Kino kyeyongera mu enkola y’obukulembeze bw’amawulire, nga abawandiisi n’ebika by’ebika by’amakubo gawandiika eby’enjawulo basobola okukung’aanya amasannyizo agakola ku nsi y’ebyafaayo. Abantu abawandiisa mu buyambi bwa NGO’s ne ba festival balina obusobozi obwewala obutali bwenkanya okusaba amagezi n’okuwagira obukola mu nsi y’eby’obulamu. Ebyawandiikibwa byonna byeyongera okusaba abalala okukiriziganya n’okuteeka ebifo eby’obuwandiisi okufuna obuwanguzi.

Okuyitiriza, okuzuula n’ensonga ezirina okulongoosa

Okusinziira ku byawandiiko n’eby’okunoonyereza, okukola filimu ku foonu mu Buganda kkiriza ekifananyi ekimala okubaamu endowooza y’eby’obugagga era n’ekikugu mu by’obuwangwa. Abalabe ba festival n’abawandiisi bayogera ku bigendererwa ebyokulabirako n’okutereera embeera y’abakola mu nsi yonna. Okuvunaanyizibwa kukyusiza mu ngeri gye balabirako eby’obulamu by’eby’obugagga, era ebyawandiiko bino byeyongera okuyamba abakozi abato okukulaakulanya mu nkola z’eby’obubaka n’eby’obutonde. Ebimu ku biraga ebyawandiikiddwa bigamba nti okusinga okukola ku foonu kuyamba mu kukola kusinziira ku bulamu bw’embeera y’omuntu, ate era n’okunonyereza ku ngeri y’okunyweza obukugu mu kusisinkana n’okuteeka ebirabo ku bafilimu abato.

Emikisa egy’obulamu n’amakubo ag’emu agaakubaganya

Okukulaakulana kuno kulina emikisa mingi. Abafilimu abakozesa foonu basobola okufuna audience enkulu mu social media, okunnyonnyola era n’okussa mu maaso empisa z’obulamu ezitafuuwa. Kino kwe kutuusa aba production houses okusaba obuyambi okuva mu mawanga ga Afrika, n’okufuna obukuumi okuva mu bantu abagenda mu Kampala n’okolagana ne bajjajja mu kitundu. Ebintu ebyeyongera okusaba n’ebizibu by’ensimbi bisobola okuleka abantu abalala okulaba nga kino si kigendererwa ky’ebizibu bingi, naye kirina okukunga abantu okwongera amagezi mu by’okukola.

Okutegeera obulungi ebigendererwa by’olungi n’okukakasa obwenkanya

Mu kulondoola engeri y’okujjukiriza nga obuvunaanyizibwa bw’eby’obulamu bweyongera okufuna amaanyi, waliwo omutindo ogw’okutuukiriza obwenkanya mu busobozi. Okugeza, okukakasa nti abakozi abato balina ukufuna amagezi, okuwandiika mu Luganda mu ngeri eggyenkanyi, n’okukakasa nti emizannyo giri mu maaso giyitamu mu ngeri enzibu. Bino biva mu bwerere obwo okulaba nti okukola ku foonu tekimala kulaga nnyo, naye kisobola okwakanya enkola ez’enjawulo ezikwatagana n’okwolesebwa kw’obulamu n’okubyetaaga.

Okunonyereza okuva ku ky’okola ne ku langi ‘lg’

Ekiwandiiko kino kyawandiikibwa mu Luganda okutunula okuba nti langi egiba mu kukyusa ‘lg’ kisobola okubeera ky’irimu akawungeezi ku nkozesa y’enjogerero. Okulinnyisa obulungi ku Luganda mu ngeri y’eby’okuwandiika kyali kyetaagisa obutuufu n’okukozesa embeera entuufu, so si machine translation eyayambiddwa. Obuvunaanyizibwa bw’obuwandiisi bwali bwa kusalawo empapula, okukakasa okulondoola obulungi, n’okuteeka enkozesa y’amawulire gonna mu Luganda ogw’amaanyi ogutava ku bifaamu eby’ekikadde. Eno ky’ensonga ntegeeza nti obwongo obuwandiikiddwa buno bufuga ku ntegeka y’omuntu, ne bwawandiikibwa nga bwetaagisa obukuumi mu kukulaakulana, obulamu n’okubonerezebwa.

Mu kusumuluzo, filimu za foonu mu Buganda ziwandiuka mu ngeri eyetegerekeka era ezafulumya ebikozesebwa eby’enjawulo. Kino kikuuma obuvunaanyizibwa ku ngeri y’okuteeka engeri y’obulamu bw’eby’obugagga n’ebikozesebwa mu bantu abato. Abafilimu balina okukolera ku bintu eby’enjawulo ebyokuyita, era abasomesa n’abafunye obukugu balina okugeza okukuleetera ebintu ebisobola okukola obulamu bw’obulamu obw’enjawulo. Okugeza, okuwandiika ebifaananyi eby’obulamu mu Luganda, okuyita mu festival n’okufuna enkola z’ensimbi ez’omulembe, byonna bino birina okunyweza omukago guno ogufuniddwa mu myaka egiyise. Okuvunaanyizibwa okw’enjawulo, okumanyiddwa kw’ebintu bino n’okuwandiisa okulongoosa enkola ziyamba okubumba ekizikiza ekya filimu mu Buganda ekirina obuvunaanyizibwa obutali bumu n’obulungi obusinga.