Amateeka ga sinema mu Uganda ne kyayimirira obulamu bwa mobayiro

Okusooka, tutuukiridde ku bigambo eby’ekika eky’amaanyi mu nsi yonna ku sinema, naye mu Uganda omutindo gwa sinema yagenda ngulina ebiseera ebisobola okutesa omutima. Mu biseera eby’obukadde bwa leero, abakungu b’amagezi mu Kampala ne masaza ga Buganda baatandika okulabo okusindikawo ebibalo ebyamanyi mu bibuga. Ebiseera ebyo byalina amateeka g’obulamu bw’ebyafaayo nga abakungu ba filimu baali balina ebikozesebwa ebyandibaddewo, newankubadde ssi buli kimu kyalimu ku nsi yonna wabula amawulire ku mirimu gy’ekikugu.

Okuva mu biseera eby’omulembe ogwa digital okutuusa mu myaka gy’omubiri ogwa 2010, ku lw’obugumu bw’ebyuma eby’obutebenkevu n’ebikozesebwa ku mobayiro, abayambi ba sinema mu Uganda baatandika okwongera obukugu mu ngeri y’okusasula obubonero. Ebimu ku bino byafunye omukisa ogw’okujjukira mu mikolo gya sinema mu Kampala ne mu East Africa, era eby’okukola ebikozesebwa byo byayingira mu ngeri y’okukola amawulire ag’olubereberye.

Eky’obulamu kino kyalina engeri gye kyegatta mu butuufu n’obukulembeze bw’abakulu mu kuteeka pulogulaamu mu by’obulamu by’amawulire, naye mobayiro kyayamba nnyo mu kusitula eby’obulamu eby’obulimi n’eby’ebyafaayo by’abato. Abantu abato ab’enjawulo abali ku mikutu gya digital baatandika okukozesa ebifaananyi eby’obusika okusaba amaloboozi gaabwe mu ngeri ya filimu, nga bwe bayingiza obutonderezo okusobola okusindika obulamu bwabwe mu ngeri ey’ekika.

Okutandika kwa sinema ya mobayiro: ebyewuunya ne bye twasooka okutegeera

Sinema ya mobayiro tewali kibiina kimu kyayimbukaako; kyayimirira ku nteekateeka y’abantu abayingiddwa mu nsi y’obugagga era abagunze obulamu bwabwe. Abasajja n’abakazi abato baatandika okukuba oluggya mu by’okukola filimu nga bakozesa ama kamera ga mobayiro anti omuwendo gukyali waggulu. Kino kyali kyava ku kuba ebikozesebwa bikyali bimu ku bujjuvu, wabula obubonero bwa digital bwazimba omukisa ogusanyusa abawandiisi abato okukola obubonero obusooka.

Obukulembeze mu sinema ya mobayiro bwali buggya mu ngeri y’ebikozesebwa nga ebiwandiikibwa eby’amaanyi by’oyinza okubalira n’okusika, okukozesebwa kw’ebiriko n’okuteekateeka obulamu obwekika mu buli kibalo. Abakozi b’ekiganda bwebali balina omukisa ogw’okuzuula engeri y’okusooseka ekifaananyi omukwano gwabwe, nga bebaka eby’ensi yonna mu bigambo by’okukola amawulire. Okwesaliramu mu kutandika filimu mu ssiimu wamu n’abafere mu Kampala byakuwa abantu obusobozi obwongera mu kukola n’okusuubira.

Eby’amaanyi by’omulimu byawandiikibwa mu ngeri y’engeri eya experimental ne documentary ebyetegereza embeera y’obulamu bw’abantu abato. Abantu bangi abali mu myaka gy’obuto baayimbula amawulire gano ng’ebitundu ebimu ku bijja ku mbuga za digital, era kino kyakola okuwandiika amateeka g’ennyiriri mu ngeri ey’amaanyi.

Empisa z’ekikozesebwa n’obutebenkevu mu kuyimba ebifaananyi

Ebyobulamu mu sinema ya mobayiro byafuuka eby’enjawulo okusinga mu ngeri gy’ebikozesebwa. Abazimbi b’ensonga batandika okufuna obukodyo obusobola okulaba nga abantu abalala basikaamu ebigambo ebyo. Okukozesa ama kamera ga mobayiro kulimu obusobozi obw’obuwangwa mu kusitula ebifaananyi ebyennyanja wamu n’okuteeka obulamu bw’abantu mu ngeri y’obutebenkevu. Empisa zino zaali zikusobola okwongera obusembayo mu kufumba obutonde bw’okulaba filimu.

Abantu abatuufu mu by’enkola za sinema bwebatandika okukola ama training ne workshops mu Kampala ne mu masaza g’edda, nga bayamba abato okwongera amaanyi mu kukola obufaananyi obw’obukugu. Ebibalo ebyaterekebwa mu biseera ebyakoma ku 2020-2023 byagenda byongeramu omuwendo gwa obukodyo, kubanga abazambi ba filimu baakendeeza ku by’okukola eby’amaanyi nga basobola okufuna emitendera egy’obulungi.

Mu ngeri y’obufaananyi, abakozi ba sinema ya mobayiro balina enkola z’okukola eby’ekika eky’okugatta obulamu bw’obufumbo n’enkola ya documentary. Kino kyasobola okubawoza obutaliimu era ne kutumbula engeri y’okubala amateeka g’omuntu. Empisa zino ze zakolebwa mu ngeri eya ekika ekitono era abanonyi b’omulamwa bagenda batandika okwogera ku bintu ebisinga okuba ebyetaagisa mu byafaayo by’ekika ky’ekika.

Enkola y’okubavelako: emikolo, mbuga ne kuteekateeka kwa digital

Okusinziira ku bifananyi eby’obulamu, abantu baayimbula amagoba ag’okubazziira sinema za mobayiro mu mikolo gya sinema e Kampala ne mu bidduka bya fesitivali ku East Africa. Emikolo gino gyalimu ebisooka eby’okuyiga, nga ebijja bitya okuwa abato omukisa ogw’okuwunyisa abalala n’okufuna feedback mu bantu abalala nga bakolagana nabo mu industry. Abantu abasinga ate era baatereka ebikozesebwa byabwe ku mbuga z’olugendo, ku masimu ga social media, ng’okuwandiika ama trailers, n’okukolera ku mirimu gya streaming.

Mu myaka egya 2019 okutuuka 2024, abantu abamu mu Kampala baategezezza nti festival z’ebyafaayo ze zebakubiriza okukola n’okuwagira aba film makers abato, era abazibu eby’enjawulo byamala okuliyo. Abamu baateekateeka ama programmes ga mentorship n’okukuuma ebikozesebwa, nga basuubira okuteekawo endagaano ezisobola okuwa obuyambi mu kusasula obulungi.

Enkola ya digital yakola ku ngeri y’okubavelako, kubanga abakozi ba filimu baali basobola kusasula ebyo ebyayimirira mu mbuga gye bakola, okubaka obubonero mu sanga, n’okutereka ku masimu g’abasanyizo. Okuva mu bigambo eby’omukisa, okuzaalibwa kwa sinema ya mobayiro kwe kusobola okukola ku bifo eby’enjawulo eby’omukago, ate n’okutuusa amagezi ku mbuga ezikolebwa n’abakozi b’emikutu.

Okuvuganya, emirimu egyetaagisa ne birala ebizibu

N’okusobola okwongera amaanyi mu sinema ya mobayiro, waliwo ebizibu ebikulu ebyetaaga okwogerwako. Omuwendo gwa production ne post-production gulina okuwa abantu amaanyi. Obutali bwangu bw’ogw’obulimi obulimu mu Kampala buyinza okuziyiza abamu okuva mu nteekateeka ya kusiima amawulire ag’obulungi. Kati, okwongera kw’obutebenkevu mu kamerá ne editing tools kwebalina okukozesebwa okufaanana n’obuvunaanyizibwa bw’obukozi.

Enkola ya copyright ne rights management kwe kusobola okulemesa obubaka, kubanga abatekateeka basobola okubeera ne by’ensonga ku ngeri gy’obuza obukolebwa mu busobozi bwabwe. Okunoonyereza okubadde kukolebwa ku ngeri y’okusiima ebintu eby’obukulu ku kintu ky’okusindika filimu, era abalina obukugu mu Kampala baategezezza nti waliwo obutali bumu mu kunonyereza ku ngeri y’okukola ebirungi.

Okuvunyuma mu mawulire g’omukutu ne festivals kisobola okuleeta obunyaguzi obulala kubanga abawandiisi abato tebatebeddwa kulowooza ku ngeri y’okufuna ssaawa za production ezisanyizo. Kyokka, okwongera okulanga obukugu n’okuwandiika ebikozesebwa by’enjawulo bye byetaaga okutambulira mu maaso era bakola okuva ku by’ebyokulabirako eby’enjawulo.

Ebituufu mu maaso: amagezi, enteekateeka ne bye tusuubira

Eky’obulamu mu sinema ya mobayiro kyetaaga obusuubizo obulungi okuva eri abayizi, abakozi ne gavumenti. Okuyambala mu kusomesa abato mu bintu eby’obulamu n’okuteekateeka amaprojekiti g’omulembe ogw’omu maaso bisobola okuwa abakozi obusobozi obw’enjawulo. Abamyufu b’ebyafaayo baategezezza nti enkola ezikozesebwa mu kiseera kino zisobola okuwa amaanyi omuntu okumanya n’okuyamba mu nsi y’omugaso.

Tulina okwetegereza ku ngeri gy’obukugu bwogenda okukula mu nnaku ez’enjawulo: okutandika amasomo ga digital film production mu coba y’amakubo, okuwa obuyambi mu by’obuwandiisi, n’okuteekawo engeri ezisobola okutumbula eby’obulamu mu mikolo. Abayiiya b’ebyafaayo basobola okugatta okukola n’amakubo g’obusuubuzi n’obusobozesa obw’obulungi mu kusasula obulungi.

Filimu za mobayiro ziyinza okuyamba mu kuwulira ebigezo by’omulembe gw’abantu abato mu Kampala n’ebigga eby’eggwanga, era bino birimu obulungi mu kusika amateeka gano mu ngeri ez’enjawulo. Okusooka okwogera ne kukulaako kwe kusalawo okuba obulungi mu mbeera y’eby’obulamu bigenda bituleetera engeri empya ezisaba obukuŋŋaanya n’okukola ekintu ekikyali ekirungi.

Ekirala kyetaagisa kwe kusaba abakozi mu sinema n’abatuufu okuva mu bitundu eby’enjawulo okutuusa ekikumi ku mikolo egy’obugagga, era okulaga eby’obuwanguzi ebisobola okugula obulungi mu nsi yonna. Mu ngeri y’okusobola okuwa obuvunaanyizibwa ku benyini b’eby’obulamu, sinema ya mobayiro mu Kampala esobola okufuna obulamu obulungi mu kutumbula amateeka g’okusaba n’okuwulira ebintu eby’obugumiikirivu.

Mu nsonyi zino, sinema ya mobayiro tekikola kyalala wabula kiba ekikula mu Kampala n’omu Uganda. Kino kivuddeko n’abalambuzi abato abalala, emikolo egy’enjawulo, n’obukodyo obw’omulembe. Okuteeka amaanyi mu by’obukugu, okutereeza enkola z’obukugu n’okwebyakulira ku byafaayo, kisobola okuyamba okukyekuddemu obulungi mu maaso g’omulembe gwa sinema mu bukulembeze obw’enjawulo.