Asili ya matatu na mabasi madogo katika miji ya Afrika

Mabasi madogo na matatu ni sehemu ya mionzi ya miji ya Afrika tangu karne ya 20. Baada ya uhuru, magari ya abiria yalijaa kwa kasi ili kujaza pengo kati ya huduma za umma na mahitaji ya kibinadamu. Historia inasema kuwa mifumo hii ilikuza ubunifu wa kijamii: vyombo hivyo vilikuza kazi, muziki, na mitindo yenye utambulisho. Tafiti za UN-Habitat na Benki ya Dunia zinaonyesha kuwa mfumo wa usafiri wa kibiashara usio rasmi uliwahi kutoa zaidi ya asilimia kubwa ya safari za kila siku katika miji kama Nairobi, Lagos na Dar es Salaam kabla ya kupangwa upya kwa bajeti za umma. Mchakato huu wa muda mrefu umeweka msingi wa jinsi matatu zinaeleweka: sio tu usafiri bali mtandao wa kiuchumi wa jamii.

Kuibuka kwa kidigitali: programu, malipo ya kielektroniki na GPS

Mwishoni mwa miaka ya 2010, teknolojia ya simu ilianza kubadilisha jinsi matatu zinavyofanya kazi. Kampuni za kuunda programu za kusafirisha zilianza kujaribu mfumo wa mikondo ya kuagiza magari, malipo ya kielektroniki, na GPS kwa ajili ya usimamizi. Utafiti wa taasisi za miji unaonyesha kwamba digitization huleta uwazi wa mapato, kupunguza mabadilishano ya fedha taslimu, na kuboresha ratiba. Kwa mfano, kulikuwa na majaribio ya kubadilisha malipo ya mwanzo kwa mifumo iliyopo ili kumfanya dereva apokee pesa kupitia viwango vya kielektroniki na kupunguza hatari ya wizi. Hata hivyo, baadhi ya masuala ya msingi yanaonekana: upungufu wa muunganisho wa intaneti, gharama za kuingia kwa madereva wadogo, na matatizo ya usimamizi wa data ambayo yanalazimisha sera thabiti.

Umeme, vyombo vipya na usafiri wa mwisho: mchanganyiko unaokuja

Mabadiliko ya teknolojia hayakuishia tu kwenye programu. Umeme unaingia kwa nguvu: e-tuk-tuks, e-baiskeli za kubeba mizigo, na e-baiskeli za abiria vinacheza sehemu katika safari za mwisho. Ripoti za Shirika la Kimataifa la Nishati na Benki ya Dunia zinaonyesha kwamba elektrification ya usafiri mdogo inaweza kupunguza gharama za uendeshaji kwa muda mrefu na kushusha uzalishaji wa hewa katika miji iliyo na msongamano mkubwa. Katika miji ya Afrika Mashariki, majaribio ya vituo vya kuchaji vinavyoshirikiwa na suluhisho za nishati ya jua yameonyesha kuwa inawezekana kuendesha shughuli ndogo bila kuingia mitambo mikubwa ya umeme. Changamoto kubwa ni uwekezaji wa awali kwa batri na miundombinu ya kuchaji, pamoja na uendeshaji wa taka za batri. Hata hivyo, kwa miji inayokua haraka, mchanganyiko wa umeme na matatu za kidigitali unaweza kubadilisha mfumo wa usafiri wa kila siku.

Uzoefu wa abiria, usalama na mabadiliko ya kijamii

Kama msafiri na mwangalizi wa huduma za usafiri, nimeona jinsi mabadiliko ya kidigitali yanavyofanya abiria wa miji kuwa na chaguo zaidi. Programu zinaruhusu abiria kuona ratiba, kuchagua njia na kulipa bila kubeba pesa nyingi. Ripoti za taasisi za maendeleo zinaonyesha kwamba uwazi huo unaweza kupunguza vurugu na kupunguza mgogoro kati ya madereva na abiria. Kwa upande mwingine, kuna hatari ya kubagua watu wasio na simu za kisasa au wale wasio na akaunti za benki; hilo linaweza kusababisha upungufu wa usalama wa ajira kwa madereva wa jadi. Masuala ya faragha ya data pia yanazidi kuwa muhimu—tafiti za hivi karibuni zinaonya juu ya uamuzi wa sera kuhusu ni kiasi gani data ya usafiri inapaswa kushirikiwa na mamlaka bila kuingilia haki za watu binafsi.

Fursa kwa miji, wajasiriamali na sera

Miji zinazohitaji kusimamia ukuaji wa idadi ya watu zinaweza kupata fursa kubwa kwa kuweka sera sahihi. Ushirikiano kati ya serikali za mitaa, wamiliki wa mifumo ya kidigitali na matawi ya miundombinu unaweza kuleta suluhu za malipo, usimamizi wa ratiba, na usalama. Utafiti wa Benki ya Dunia unaonyesha kuwa kuweka taratibu za leseni zinazoeleweka, mifumo ya usimamizi wa ushuru, na miundombinu ya uchunguzi wa trafiki husaidia kuendeleza huduma hizi bila kuharibu ukuaji wa biashara ndogo. Kwa wajasiriamali, kuna nafasi za bidhaa: huduma za usimamizi wa mabasi madogo, vituo vya kuchaji vya umeme vya jamii, na mashirika ya kutoa bima za madereva. Changamoto ni pamoja na kukabiliana na ushindani wa bei, kuzuia uharibifu wa miundombinu, na kuhakikisha huduma zinabaki za bei nafuu kwa watumiaji wa kipato cha chini.

Ushahidi wa ufanisi na tafiti za hivi karibuni

Ushahidi wa ufanisi unatokana na tafiti mbalimbali za kimataifa na matukio ya mashine. Ripoti za UN-Habitat zinaonyesha kuwa formalization ya mfumo wa usafiri wa kibiashara inaweza kuongeza usalama na ukuaji wa uchumi mtaani. Benki ya Dunia imechambua kwa undani jinsi malipo ya kielektroniki yanavyoweza kupunguza hasara za uchumi wa usafiri. Pia, taasisi za miji na NGO zimefanya majaribio ya mabadiliko ya nishati katika miji ya Afrika Mashariki na zimeona kupunguzwa kwa gharama za mafuta kwa makampuni ya usafiri wadogo. Hii inatoa msingi wa kuamini kuwa mchanganyiko wa kidigitali na elektrification una faida zitakazokuwa endelevu ikiwa sera, miundombinu na mafunzo yatakuwa vinavyohitajika.

---

Vidokezo vya safari na mambo ya kujua

• Kujiandaa kwa malipo ya kielektroniki na simu janja mara zote unapokusudia kutumia matatu za kidigitali.

• Tafuta huduma inayotoa chaguo la malipo kwa wasio na benki; baadhi ya mifumo hutoa malipo kwa pesa au kupitia mawakala.

• Kuwa mpokeaji wa mabadiliko: chukua picha za njia na maelezo ya dereva ili kuripoti matatizo ya usalama kwa urahisi.

• Kwa wajasiriamali, anza na mradi mdogo wa kujifunza kabla ya kupanua huduma; majaribio ya ushirikiano na mamlaka za mitaa ni muhimu.

• Endelea kufuatilia sera za mitaa kuhusu usafiri wa kibiashara, leseni na taratibu za data ili kuepuka adhabu za utendaji.

---

Mwisho: Matatu za kidigitali zinaahidi kuleta mabadiliko makubwa katika usafiri wa miji ya Afrika. Kwa kuunganisha teknolojia, elektrification na sera thabiti, miji zina nafasi ya kuboresha usalama, kupunguza gharama za uendeshaji, na kuunda fursa za kiuchumi. Hata hivyo, mafanikio yatategemea jinsi jamii, wajasiriamali na serikali wanavyoshirikiana kushughulikia ukosefu wa rasilimali, faragha na upatikanaji wa huduma.