Asili na muktadha wa mikopo ya hali ya hewa

Katika miongo kadhaa iliyopita, wakulima wadogo waliendeleza mfumo wa mikopo ya pamoja na bima za jadi kwaajili ya kulipa hasara za mazao. Hata hivyo, sheria za kisheria, gharama za tathmini ya hasara binafsi na ucheleweshaji wa malipo vilizuia upatikanaji wa huduma hizi. Kuibuka kwa teknolojia ya satelaiti, sensa za mvua za shamba na uchanganuzi wa data kulianzisha suluhisho jipya: mikopo iliyounganishwa na viashiria vya hali ya hewa (weather-indexed loans) ambavyo yanatumia vigezo vinavyopimika kama kiwango cha mvua au joto kama kichocheo cha malipo. Historia ya suluhisho hili imejengwa kwa ushirikiano baina ya taasisi za maendeleo, bima za kimataifa na wadau wa teknolojia ya kilimo.

Jinsi mfumo unavyofanya kazi na vipengele vya kifedha

Mikopo ya hali ya hewa inafungwa kwa mkataba unaoeleza viashiria vinavyotumika. Mfano: mkulima anapata mkopo wa mbegu na mbolea; kabla mkopo haumwombolei, mpango hujumuisha vigezo kama mmimi wa mvua katika kipindi maalumu. Ikiwa sensa za mvua zinaonyesha utofauti uliozidi kikomo kilichowekwa, mkopaji hupata malipo ya bima au marejesho ya sehemu ya deni ili kuzuia kufilisika. Kwa upande wa kifedha, haya huja kwa njia ya malipo ya mara moja (parametric payout) au punguzo la riba. Mifumo ya sasa inatumia data za satelaiti, mitandao ya mvua na nodi za IoT ili kupunguza mzigo wa ukaguzi wa mazingira na kutoa malipo haraka, jambo ambalo limeonyesha kuboresha uwezo wa kulipa madeni wakati wa msiba.

Mwelekeo wa soko na ushahidi wa ufanisi

Shirika la Dunia, IFPRI na taasisi za utafiti wa kilimo zimechambua miradi ya index insurance na mikopo inayolenga wakulima wadogo. Tafiti zinaonyesha matokeo mchanganyiko: katika baadhi ya maeneo, upungufu wa utegemezi wa mkulima umepungua na ufanisi wa matumizi ya pembejeo umeongezeka; kwa upande mwingine, uptake (kuchukua huduma) imekuwa ndogo kutokana na hatari ya msongamano wa msingi (basis risk), ukosefu wa uelewa na gharama za malipo. Ushahidi kutoka miradi kama ACRE Africa na mipango ya One Acre Fund unaonyesha kuwa kuingiza mafunzo ya wakulima na utendaji thabiti wa data huongeza thamani. Pia, wawekezaji wa athari (impact investors) na benki za maendeleo wameanza kuwekeza katika mpangilio wa kifedha (blended finance) ili kupunguza hatari za awali na kukuza upanuzi.

Faida, hatari na njia za kusimamia hatari

Faida kubwa ni ushirikiano wa haraka wa malipo baada ya tukio la hali ya hewa, kupunguza hatari ya uharibifu wa mazao, na upendeleo kwa wakulima walio na historia fupi ya mikopo. Kwa wawekezaji, muundo huu unaweza kutoa mapato ya riba ya mikopo yenye usaidizi wa bima, pamoja na thamani ya kijamii. Hata hivyo, hatari muhimu ni basis risk ambapo viashiria havilingani na hasara za mtu binafsi; hatari ya modeli za utabiri (model risk); ubora duni wa data; na mabadiliko ya tabianchi yanayoongezeka ambayo yanaweza kufanya viashiria visifae. Njia za kupunguza hatari ni pamoja na kutumia vyanzo vingi vya data za satelaiti, kukusanya data ya shamba kwa njia ya IoT, kuanzisha ulewa wa hatari kupitia reinsurance au cat bonds, na kutoa elimu ya kitaaluma kwa wakulima ili kuelewa haki na majukumu yao.

Mifano ya vitendo na miundo ya biashara kwa wawekezaji

Mifumo inayofanikiwa mara nyingi ni ile inayochanganya mikopo ya pembejeo, bima ya parametric na usimamizi wa msururu wa thamani. Mfano wa utendaji ni kampuni zinazoshirikiana na watoa huduma za data na benki za kijamii: kampuni ya kilimo hutoa pembejeo kwa mkulima, nyongeza ya deni hujumuisha ada ya bima, na watoa bima au reinsurers hutoa mgawo wa hatari kubwa. Wawekezaji wanaweza kuwekeza kupitia mifuko ya mikopo ya wakulima, kupunguza hatari kupitia reinsurance, au kushiriki katika muundo wa blended finance pamoja na taasisi za maendeleo. Uchambuzi wa kesi ya Kenya na Ethiopia unaonyesha kuwa uingizwaji wa malipo ya haraka umeongeza uwezo wa mkulima kulipia madeni na kuendelea kuwekeza katika pembejeo.

Mikakati ya uwekezaji na uamuzi wa kifedha

Wawekezaji wanapaswa kuzingatia ushirikiano wa data, mchanganyiko wa histografia za hatari, na ufuatiliaji wa muda mrefu wa modeli. Mikakati ya kimsingi ni: kuishi katika portifolio zenye utofauti wa kiafya (kigeografiki na kihusisha mazao tofauti), kufanya due diligence ya chanzo cha data na utendaji wa viashiria, kutumia reinsurance au kuunda tranches za awali kwa waathirika wa kwanza ili kuvutia wawekezaji wa soko la kibinafsi, na kuwekeza katika mafunzo ya wakulima kwa ajili ya kupunguza asili ya uelewa duni. Taarifa za shirika la World Bank zinaonyesha kuwa miradi yenye mchanganyiko wa teknolojia na mafunzo ina uwezekano mkubwa wa kusonga mbele ikilinganishwa na programu zinazomtia mzigo mkulima pekee.

---

Vidokezo vya Kitaalamu kwa Wawekezaji

• Pange portifolio yako kwa geografia tofauti ili kupunguza hatari za mabadiliko ya tabianchi na tukio la pamoja wa mgogoro wa msimu.

• Hakikisha chanzo cha data ni cha uhakika; tafuta miradi inayotumia sensa za satelaiti zinazoendeshwa na taasisi za utafiti na kampuni zilizoidhinishwa.

• Tumia blended finance kupunguza gharama za awali na kuvutia wawekezaji wa soko kuu kwa njia ya unyanyagizaji wa hatari.

• Sambaza hatari kwa reinsurance au kwa kuunda tranches (tiered structures) ambazo hutoa mfululizo wa mapato kwa wawekezaji tofauti.

• Ajiri au shirikiana na wadau wa kilimo wenye uzoefu kwa mafunzo ya wakulima na usimamizi wa utekelezaji, ili kuongeza uptake na uaminifu wa mpango.

---

Hitimisho

Mikopo ya hali ya hewa kwa wakulima inatoa mbinu mbadala yenye ahadi ya kupunguza hatari za msimu na kuongeza ufahamu wa kifedha kwa walengwa. Ili kufanikiwa kwa kweli inahitaji mchanganyiko wa teknolojia, data ya uhakika, muundo wa kifedha unaoshirikisha reinsurance na uwekezaji wa elimu kwa wakulima. Kwa wawekezaji, nafasi hizi zinatoa faida za kifedha na kijamii, lakini zinahitaji due diligence makini kuhusu basis risk na ubora wa data. Kwa kuzingatia mikakati sahihi, suluhisho hili linaweza kuwa sehemu muhimu ya ugatuaji wa hatari katika kilimo kinachobadilika.