Asili na muktadha wa makundi ya mitandao mitaani

Kuundwa kwa makundi ya wanajamii ndani ya majirani sio jambo jipya; historia inarejea kwa barua za mtaa, mikutano ya baa za mjini, na vyama vya wazee vilivyokuwa vikitumika kusuluhisha migogoro au kupanga shughuli za kijamii. Mabadiliko ya kiteknolojia ya karne ya 21 yamepunguza gharama ya kuwasiliana na kuharakisha mtiririko wa habari. Katika muktadha wa Afrika Mashariki, kuenea kwa simu za mkononi na ufikiaji wa intaneti umeibua aina mpya za mitandao za karibu ambapo WhatsApp, Telegram na majukwaa mengine yamechukua nafasi ya mitandao ya jadi ya kijamii. Watafiti wa kazi za kijamii kama Robert Putnam walitaja dhana ya social capital kuonyesha jinsi uhusiano wa karibu unaongeza ushirikiano; sasa tutaona jinsi dhana hiyo inabadilika ndani ya kikundi cha haraka kidijitali kinachotegemea vibali vya ndani, vikoa na sauti za haraka.

Mbinu za kazi: jinsi makundi yanavyojiendesha

Makundi ya WhatsApp ya mitaa yanafanya kazi kwa njia kadhaa za uongozi zisizo rasmi. Kwanza, ni chombo cha usambazaji wa taarifa: taarifa za usalama, matengenezo ya barabara, au tangazo la mkutano wa wazee huenea mara moja. Pili, ni chombo cha kuratibu: wanajirani huanzisha ratiba za ulinzi, ufunguzi wa shughuli za kijamii na hata mikopo midogo ya kijamii. Tatu, ni jukwaa la kutengeneza kanuni na tabia za pamoja: matukio ya kumbeza mtu kwa kutumia mtandao au kumpeleka kwa wazee kwa suluhu vinaonyesha namna kanuni za mtaa zinavyotengenezwa kidijitali. Mitindo hii inafanana na dhana za collective efficacy zilizoelezewa na Robert J. Sampson, ambao alionyesha jinsi uunganisho wa majirani unavyoathiri usalama na nidhamu ya jamii.

Katika vitendo vya kila siku, uendeshaji wa makundi haya hutegemea watu wanaochukua jukumu la usimamizi — wanachama walio na uwezo wa kuleta habari, kutuliza mgogoro na kutoa majibu ya haraka. Watafiti wa mitandao ya kijamii kama danah boyd wanaelezea vigezo vya networked publics ambavyo vinatumika kuelewa jinsi mazungumzo ya hadharani maarufu yanavyoathiri maamuzi ya pamoja — ila hapa tunaona hivyo kufanyika ndani ya eneo la kijiografia.

Mabadiliko ya kitamaduni na kijamii yanayotokana

Kuibuka kwa makundi haya kunaleta mabadiliko ya kitamaduni. Kwanza, kuna uhamasishaji wa ushirikiano wa kiraia; watu wanapata nafasi ya kuomba msaada mara moja, kupanga sherehe za majirani au kuiunganisha jamii dhidi ya matatizo ya umma. Pili, kuna hatari ya kubatilisha mfumo wa maamuzi wa wazi: uamuzi unaochukuliwa ndani ya kundi linaweza kuwatenga wale wasiojiunga au wenye mtazamo tofauti, hivyo kuunda sehemu ndogo za kizazi cha ndani. Tatu, mwelekeo wa jinsia na umri unaonekana — wanawake mara nyingi hutumia makundi haya kwa ajenda za kijamii au msaada wa kila siku, wakati vijana wanaotumia zaidi mitandao huleta vipaji vipya vya ufafanuzi wa swala la mtaa.

Tafiti za kisayansi zimebaini pia kwamba jukwaa la ujumbe kwa ujumla linaweza kuimarisha uaminifu wa kijamii lakini pia kusambaza taarifa potofu haraka. Utafiti wa kimataifa juu ya matumizi ya WhatsApp unaonyesha jinsi ujumbe uliofanywa kwa namna ya “forward” unavyoweza kusambaza ripoti zisizo sahihi, na hivyo jumuiya ndogo zinahitaji mbinu za kuzuia na kusahihisha habari. Hii ina maana kwamba mabadiliko haya hayajengi tu uwezo bali pia wanajiunga na changamoto za udhibiti wa taarifa.

Athari kwa usalama, demokrasia ndogo na huduma za jamii

Makundi ya WhatsApp ya mtaa yanabadilisha mtazamo wa usalama. Katika baadhi ya mazingira, mawasiliano ya haraka yamerahisisha uanzishaji wa vikosi vya kujitolea vya usalama ambavyo hupunguza uhalifu mdogo kwa kutuma alerts na kuratibu ronda. Hii inafanana na dhana ya collective efficacy, ambapo majirani wenye uhusiano wanahisi uwezo wa kulinda mazingira yao. Hata hivyo, kuna hatari ya kuchukua sheria mikononi mwa watu, kuhamasisha kuudhi au kuchelewesha majibu rasmi wakati taasisi za umma zinapaswa kuingilia kati.

Kwa upande wa demokrasia ndogo, makundi haya yanaweza kuimarisha ushiriki wa kiraia kwa kuweka habari za uchaguzi, matoleo ya wagombea wa mtaa, na kujadili masuala ya huduma za umma. Lakini pia zimeonekana kutumika kusambaza propaganda ya ndani, kushinikiza kuunganishwa kwa mawazo ya makundi fulani na hata kuanzisha michakato ya kuwatenga wapinzani kidini au kivitendo. Hii inaonyesha kuwa nguvu ya mawasiliano ni mbili: inaboresha ufahamu lakini pia inaweza kuharibu uadilifu wa maamuzi ya pamoja ikiwa haidhibitiwi.

Kwa huduma za jamii, makundi yanaweza kufanya kazi kama mtandao wa usaidizi: kushiriki taarifa za kliniki za karibu, ratiba za uchukaji taka au hata kushiriki misaada ya dharura. Hivi karibuni, kuna ushahidi kwamba wamiliki wa biashara ndogo ndogo wanatumia makundi hayo kutangaza huduma zao kwa majirani, hivyo kuimarisha uchumi mdogo wa mtaa.

Changamoto, hatari na mipango ya kuimarisha manufaa

Changamoto kuu ni pamoja na udhibiti wa habari, usalama wa kibinafsi na ushiriki usio sawa. Makundi mara nyingi hayana taratibu za uwazi za jinsi maamuzi yanavyofanywa au jinsi wanavyoshughulikia ubaguzi. Wadaktari wa maadili ya mitandao wanasisitiza umuhimu wa sheria za msingi na taratibu za uwazi. Watafiti pia wanapendekeza mbinu za usimamizi kama kuanzisha majukumu ya moderation yaliyoelekezwa na jamii, palepale ili kupunguza taarifa potofu na ghasia za mtandaoni.

Mifano ya mazoea yenye manufaa ni pamoja na: kufundisha wanajamii mbinu za kutambua taarifa potofu, kuanzisha kanuni za maadili za kundi zinazoidhinishwa na wanachama, na kuanzisha uhusiano wa uwazi kati ya makundi ya mitaa na mamlaka za mtaa ili kurahisisha ufafanuzi wa majukumu. Taasisi za elimu na watafiti wanaweza kusaidia kwa kutoa mapendekezo ya mafunzo ya usimamizi wa mkondoni na kuandaa vifaa vya kuhimiza uwazi.

Kwa sera, mamlaka za mtaa zinaweza kutafuta ushirikiano na wazungumzaji wa makundi ili kujenga miundombinu ya kujenga imani, bila kuingilia uhuru wa mawasiliano ya kiraia. Hii ni sawa na wito wa watafiti wa kijamii kwa kuunda “boundaries” za kijamii ambazo zinakumbatia uhuru na uwajibikaji.

Mwisho: mwelekeo wa utafiti na maamuzi ya kijamii

Utafiti unaendelea kushughulikia jinsi makundi ya ujumbe yanavyoathiri muundo wa jamii. Maswali muhimu yanajumuisha: Je, makundi haya yanazidisha au kupunguza uongozi wa jadi wa mitaa? Ni mbinu gani za kudhibiti taarifa bora zaidi bila kuingilia uhuru wa majadiliano? Ni vipi tunaweza kuelewa usawa wa ushiriki ili makundi yasitengeneze tofauti za kijamii?

Kwa watendaji wa umma, wanahabari wa kijamii na wanasayansi wa jamii, fursa ni kubwa: kuandika sera zinazoweka uwazi, kuimarisha uelewa wa kijamii wa jinsi majadiliano yanavyotengenezwa, na kutoa zana za kijamii kwa jamii kujifunza kuendesha majukwaa yao. Kwa upande wa wanajamii, ni jukumu la kila mmoja kujenga utamaduni wa uwajibikaji, kuishi kwa uelewa na kutangaza mafunzo kwa wanachama wapya.

Makundi ya WhatsApp ya mtaa ni toleo jipya la uongozi wa kijamii; wana uwezo wa kubadilisha majirani wa kawaida kuwa nguvu ya pamoja yenye uhakika na hatari. Kwa kujifunza kutoka historia, kutafuta ushauri wa kitaalamu na kuunda taratibu za uwazi, jamii ndogo zinaweza kutumia zana hizi kuboresha maisha ya kila siku—wakumbuka kwamba teknolojia ni kifaa, si mbegu ya maadili.