Luganda mu Makubo ga Game Design
Omuwandiisi wa game asobola okwongera okuva mu Luganda. Ebikolwa by’abantu, endabika n’obuvumu byayitamu mu kusemberera eby’obugumu mu nsi ya game. Kino kiyamba mu kutumbula obuyinza bw’ebifo eby’abantu. Mu nkola eno, tugenda kulaba engeri enkola za community localization gye zizimbiddwa. Laba engeri gy’okikola n’ebyetaago by’abatukuvu. Buli muzannyo guyinza okufuuka ekifaananyi ky’obulamu. Jjangu tunoonye amagezi ku ngeri entuufu okututeekako mu nsi zonna.
Amangu g’oteeso: erinnya n’ensonga ya Luganda mu game design
Mu myaka gya nyuma, omuwendo gw’abavubuka abayiga game design mu Afrika n’aba Uganda gugenda gulekera. Ebimu ku bintu eby’okuyamba ku nkulaakulana ze z’abantu abakozesebwa community jam, masomero g’emikago, n’eby’obuwandiisi ebikyamu ku fokino okukola emikutu gya game. Okuva mu myaka gya 2010 okutuuka kati tukiraba nti studio ezisinga obunene mu Africa zikyusizza kuteeka eky’okukola eby’okuyimba n’obuwangwa mu bigambo by’ebyalo. Kiro’o Games okuva mu Cameroon, era omuzannyo gwabwe ogwokubiri okutambulira mu kifo ky’omuzannyo gwa Aurion gwalina ebbanga lya kubeera eky’ensonga ya narrative ekimala okuteeka akabonero ku bigambo n’amateeka g’ebyalo. Kino kyayamba okunnyonnyola engeri emikutu gya game gye byetaaga okugatta ebifo eby’abantu.
Abawandiisi abalina obukugu mu Luganda balina obusobozi obw’enjawulo. Olulimi lugenda okutambulira mu game mu nsi zonna kubaako obuzibu bwebwetaaga okulongoosa: enkola y’okuyambala amagambo, embeera y’ebifaananyi eby’obulamu, n’okutegeera ebintu by’amateeka. Abakugu mu localisation bagamba nti ekisooka kwekulaba si okuggyako ekifaananyi ky’ebyetaago wabula ku nkozesa y’olulimi mu butuufu obutali kusuddala ku nsonda z’abazannyi.
Ebizibu eby’obukugu n’okuyiga enkola
Tekinologiya egenda okutuuka ku bantu bano asobola okuba musanyufu naye waliwo ebizibu. Olulimi Luganda lufuna obuzibu ku bintu ebimu: ebitabo bya typeface, okuteekawo voice acting mu Luganda, n’okukola subtitles ezikwata ku nsonda z’amaduuka. Ebiwandiiko by’okutendereza by’omutindo bigenda bituuka ku ngeri emu nga single-byte encoding zireetawo enkizo. Okukola text-to-speech mu Luganda kutuusa kati kulina okuzuula n’emmere y’okukyusa butya obulimi obukyamu.
Mu by’obukugu, abawandiisi balina okumanya ebintu eby’enjawulo ebyetaagisa: enkyukakyuka mu grammar, enkola y’amannya agakwata ku bantu, n’ebyokulabirako eby’ebyefuluma. Ebigambo eby’enjawulo ebyetegerekeka mu Luganda, nga ebirina apostrophe oba emission y’okusikamu emboozi, bisobola okwongera okusala mu nkozesa y’olulimi mu GUI. Kino kye kitundu ky’abateekateeka mu localisation okwekenneenya nga balina abakozi abamanyiddwa mu Luganda era abagala okukola voice direction n’okusoma obuyinza.
Community localization: engeri abakazi n’abasajja batuuka ku Luganda
Ensi y’emikutu egy’okusasaana ne community driven localization egenda ewa obulungi obulamu mu kukola Luganda mu game. Abazannyi mu Uganda ne ba diaspora balina akola community modding, wabula si buli kiseera omulimu gusobola okukola ku PC oba console. Ku PC, abasanyizo ba modding balina ebinafa by’okukola subtitles, okweyambisa emisaraka gy’okutegeera, era n’okutandika voice packs z’ebigambo eby’olulimi olwo. Community localization egatta abantu ab’obukugu, abasajja n’abakazi abamanyi embeera z’eby’omuddugavu, n’emizannyo egy’obuwangwa.
Ebyokukola bino bijja mu ngeri emu okulwanyisa representation y’aba Luganda mu muzannyo. Abazannyi balina obuyambi si ku lulimi lwokka naye ku nsonda ez’eby’obulamu n’obusanyizo obw’amaanyi. Enkola eno etegeka nti paul abawandiisi bayinza okufuna feedback okuva mu bazannyi ab’omu Uganda abakimanyi engeri gye bazannya. Obukulembeze mu community buvaamu okunonyereza okwanguyira, okubikkako amagezi ga UX, n’okwekenneenya ku by’okutuusa mu game.
Ekirungi ku mbeera y’obulamu: okuduuka kwa Luganda mu muweereza gw’obukulembeze
Luganda mu muzannyo si lunzira y’okutendereza era si lwakukola omuntu okutuuka kubeera akawungeezi. Kino kitera obusanyizo bw’ebyokulabirako n’okuva mu mulimu ogw’obuntubulamu ogw’okufaayo. Abantu abamu abali mu Uganda balina obulabirizi obw’okugabana okugoberera obulamu bwabwe mu muzannyo, okuba nga bazannya ebimu ebimanya okusaba, entekateeka z’amaka, n’obukulembeze bw’ebyafumbiro.
Ebyo bijja mu ngeri endala entuufu mu kutumbula omutindo gw’abazannyi. Okugeza, oluzungu lw’emu ku muzannyo olwa narrative lutuusa okutuula okw’embeera ey’emikisa, naye okugatta Luganda mu narrative kuyamba okuwa obulamu obulamu obuwangudde mu character design era okumanya amateeka agawandiikibwa. Abazannyi ba diaspora nabo bakiraba nga kino kye kirabo eky’okuddukiriza between cultures, okusingira ddala ku nsonga z’okweyambisa olulimi.
Business models, etika, n’omubiri gw’egwanga
Okuteekawo Luganda mu muzannyo kwekuliraamu ku kunoonyereza ku buyambi mu business models. Abafuna access ku localization basobola okutandika microtransactions za voice packs, however okufuna ekirabo kino kityo kyetaaga okukkiriziganya ku biragiro by’ensi n’okutunga emisolo. Okutumbula Ekiteeso ky’eby’obuwangwa kikonka okutegeera eby’okutongoza ku mateeka g’okulonda okw’abantu, ensimbi z’okukola voice acting, era ebiwandiiko by’okwetegereza eby’obulamu ku bantu ab’enjawulo.
Mu ngeri ya etika, obuyinza ku abantu b’obulamu n’obulwanyi bw’alaga okwanguyira. Abawandiisi balina okutegeera obufumbo n’okulaga obulamu mu nteekateeka ya representation, so that cultural elements were not exploited oba kukozesebwa mu ngeri ey’obutali mu maaso g’abakozi. Community consultation era okufuna obuwagizi bubadde buyamba, naye bisoose nnyo okwekenneenya kufuuka standard mu kuyamba.
Ebyeewandiiko eby’omumaaso n’omweso gw’okuvaamu
Kati, ebyafaayo ebisangibwa mu sayansi n’eby’obulamu by’omunda biraga nti engeri enji egenda okukolebwa mu Luganda mu muzannyo giri mu nkola. Abayizi ba design basobola okusoma oba okusindikira mu Luganda ku bintu eby’enjawulo nga subtitle packs, voice overs, era nokukola UI ewa Luganda. Okuva mu byokka, oba okukola pilot projects mu masomero g’emikago n’engeri za incubator bigenda kuziwandiika mu nkola.
Abatalina banaasi ku ngeri ennyogoga gy’oli mu Sudan, Nigeria oba Kenya abalala, abamu basobola okufuna enkola z’okubikako mu ngeri ey’ebyobufuzi ne mu ngeri ey’eby’obwakabaka. Ebyo bisobola okutumbula obukodyo bw’abawandiisi era n’okuzimba obusobozi obw’eby’enjawulo mu Luganda mu muzannyo.
Ensonga endala: engeri y’okukola, okuyigiriza, n’okusasula
Okukola Luganda mu muzannyo kityo kiteeka ekifo eky’amakulu mu kutumbula obusanyizo bw’abazannyi. Abawandiisi bagenda kusaba okwerinda okufuna abakozi abamanyi Luganda, okwongera ku tools za localisation, era n’okuteeka mu ngeri ennungi obutonde bw’amateeka. Okuyigiriza abawandiisi abasooka mu kawefube, okuwa grants kukola voice acting, n’okufaayo abakozi mu community localization kuyinza okuyamba nnyo.
Okuva mu ngeri y’ebintu, okuzaalibwa kw’ebintu eby’enjawulo mu muzannyo kulina okusindikibwa ku ngeri y’obusanyizo obutereevu. Abazannyi basobodde okufuna ekyo kye baagala, era abawandiisi bagenda okukola obukugu obw’enjawulo obulimu Luganda.
Ekigendererwa n’okumaliriza
Ebikolebwa mu Luganda mu muzannyo si kyeyambisa ekivaamu obuzibu bwonna, naye kijja kuba ekigendererwa ekikulu mu kukyusa engeri gye tusoma era tuteeka olugendo lw’obulamu mu sima. Community localization, technical investments, n’obukulembeze mu representation bye byetaagisa okukolebwa mu biseera eby’omumaaso. Abawandiisi, abasanyizo n’abazannyi balina okukolera wamu okumanya engeri Luganda gy’ayinza okuyamba mu kutumbula obulamu bw’obulamu mu muzannyo, era ekyo kijja kuyamba mu kusaba obuntu n’ennyonyi mu nsi y’obugumu.
Oba oli omuwandiisi, developer oba muzannyo, ebbaluwa eno ekuyamba okwongera okwawukanako n’okufuna eby’okukola eby’enjawulo ku Luganda. Mu kulonda okw’okukola, kwe kukula kw’ebyobugagga mu nsi yonna n’okukola engeri ey’obulamu mu muzannyo. Kino tekyavaamu kumala; kinaaba kyakulabirako eky’amaanyi ekituyamba okuzaalibwa mu ngeri entuufu mu biseera eby’omu maaso.